YEDAi?? ULU OZAN
“YEDAi?? ULULAR”
SEYYAi??D NESAi??MAi?? (1369 ai??i?? 1417)
BaAYdatai??i??Ai??n Nesim KasabasAi??ai??i??nda yetiAYmiAY, DiyarbakAi??r bAi??lgesine yerleAYen TA?rkmenlerdendir. Halepai??i??te Hallac-Ai?? Mansurai??i??un dA?AYA?ncelerinin iz sA?rA?cA?sA? olduAYu iAi??in kafir sayAi??lAi??p derisi yA?zA?lerek Ai??ldA?rA?lmA?AYtA?r.
Nesimi, Hurufiai??i??dir. Fazlullah Hurifiai??i?? nin gAi??rA?AYlerini benimsemiAYtir. VarlAi??k birliAYi gAi??rA?AYA?nA? savunan, kiAYi ile tanrAi?? arasAi??nda bir nitelik yA?kleyen inanAi?? arasAi??nda baAYlantAi?? kurar. TanrAi??nAi??n yetkin (Kamil) insanda gAi??rA?ldA?AYA? tasavvufi gAi??rA?AYA?nA? benimser.
BaAYlAi??ca eserleri TA?rkAi??e ve FarsAi??a divanlardAi??r. Azeri asAi??llAi?? TA?rkmenlerdendir. Katledilme sAi??rasAi??nda rivayete gAi??re derisi eline verilip giderken, Halepai??i??in 12 kapAi??sAi??ndan aynAi?? anda Ai??Ai??ktAi??AYAi?? gAi??rA?lmA?AYtA?r.
Yolda birisine ai???GerAi??ek Kabeai??i??nin yolcusuyuz.ai??? Elinde yA?zA?lmA?AY derisini gAi??stererek ai???Ai??hramAi??mAi??z budurai??? dediAYi beyti meAYhurdur.
AzAH HATAYAi?? (Azah Ai??smail) (1487 ai??i?? 1524)
Yedi Uluai??i??lardan Azah Hatayi; 1487 yAi??lAi??nda Ai??ran-Erdebilai??i??de doAYdu. Anadoluai??i??daki Alevi cemlerinde nefesleri en sAi??k yer alan ululardandAi??r. BabasAi?? Azeyh Haydar, anasAi?? Akkoyunlu hA?kA?mdarAi?? Uzun Hasanai??i??Ai??n kAi??zAi?? AlemAYah Halime BegA?m Sultanai??i??dAi??r.
OsmanlAi?? PadiAYahAi?? Yavuz Sultan Selimai??i??le 19 Mart 1514ai??i??de yaptAi??AYAi?? Ai??aldAi??ranai??i??daki savaAYAi?? kaybetti. Bu onun iAi??in sonun baAYlangAi??cAi?? oldu. 1524ai??i??de 37 yaAYAi??nda iken Azerbaycanai??i??da Hakkai??i??a yA?rA?dA?. Cenazesi Erdebilai??i??e gAi??tA?rA?lerek, dedesi Azeyh SafiyA?ddiai??i??nin tA?rbesi yanAi??nda topraAYa verildi.
Azah Hatayi Ai??ok iyi bir eAYitim almAi??AYtAi??r. Hz. Ali ve HacAi?? BektaAY Veli A?stA?ne pek Ai??ok iAi??tenlikli nefesler yazmAi??AYtAi??r.
FUZULAi?? (1504 ai??i?? 1556 )
AsAi??l adAi?? Mehmet olan Fuzuli; 1504 ai???de KerkA?kai??i??te doAYdu. KerkA?kai??i??te Bayat TA?rkmen boyunun KaryaAYdAi?? soyundan gelmektedir.
Aziirlerini hem TA?rkAi??e, hem ArapAi??a hem de FarsAi??a yazan Fuzuliai??i??nin en baAYarAi??lAi?? eserleri TA?rkAi??e yazAi??lmAi??AY olanlarAi??dAi??r. Fuzuli; yalnAi??zca TA?rk ve Fars edebiyatAi??nda deAYil, dA?nya klasikleri arasAi??nda da saygAi??n bir yer almAi??AY ozandAi??r.
Bir gAi??nA?l eri olan Fuzuli; yaAYamAi?? sA?resince Kerbela ve BaAYdat Ai??evresinden ayrAi??lmamAi??AY, bir sA?re Hz. Aliai??i??nin tA?rbesinde tA?rbedarlAi??k yapmAi??AYtAi??r.
Kitaplar Fuzuliai??i??nin en bA?yA?k dileAYinin Kerbelaai??i??da Ai??lmek olduAYunu yazar. Fuzuli yakAi??n Ai??evresine Hz. HA?seyinai??i??in tA?rbesinin yanAi??nda topraAYa verilmeyi ve mezarAi??na taAY konulmamasAi??nAi?? vasiyet etmiAYtir. Kendisi veba hastalAi??AYAi?? salgAi??nAi??nda Hakkai??i??a yA?rA?mA?AY ve vasiyeti yerine getirilmiAYtir.
Kerbela OlayAi??ai??i??nAi?? anlatan ai???Hadikat-A? SA?edaai??? (MutlularAi??n BahAi??esi) en Ai??nemli eserlerindendir.
YEMAi??NAi?? (15. yA?zyAi??l sonu-16 yA?zyAi??l baAYAi??)
Yemini 15. yA?zyAi??lAi??n sonu ile 16. yA?zyAi??lAi??n ilk yarAi??sAi??nda Tuna IrmaAYAi?? yAi??relerinde yaAYadAi??. Ai??eAYitli kaynaklar tarafAi??ndan asAi??l adAi??nAi??n Ali olduAYunu, AkyazAi??lAi?? Ai??brahim Dede zaviyesinde hizmet ettiAYini ve ai???Yeminiai??? mahlasAi??nAi?? kullandAi??AYAi??nAi?? yazar. Demir Baba Velayetnamesiai??i??nde adAi?? ai???HafAi??z Kelam Yeminiai??? olarak geAi??er. Bundan da Kuranai??i??Ai?? ezbere okuduAYu anlaAYAi??lAi??r.
Hz. Aliai??i??nin mitolojik yaAYamAi??nAi?? konu edinen Faziletname adlAi?? kitabAi?? 7300 beyitten oluAYmaktadAi??r. Kitap bir erdem kitabAi??dAi??r. Bu kitap, Hz. Aliai??i??nin yaAYamAi??nAi??n, Ehlibeyt ve Ali sevgisinin yoAYun iAYlendiAYi temel eserlerinden biridir. Bu eseri Kitab-Ai?? Erdem (iyi ahlak kitabAi??) olarak niteleyenler kitaptaki doAYruluAYu, dA?rA?stlA?AYA?, alAi??ak gAi??nA?llA?lA?AYA? yaAYam biAi??imi ve inanAi?? biAi??imi haline getirmesinden dolayAi?? Yeminiai??i??ye daha bir saygAi?? duyarlar.
VAi??RANAi?? (16.yA?zyAi??l)
DoAYum ve Ai??lA?m tarihi belli olmayan Viraniai??i??nin; 16. yA?zyAi??lda EAYriboz adasAi??nda doAYduAYu sAi??ylenir. HurufiliAYi benimsemiAY bir BektaAYi ozanAi?? olan Virani; bir sA?re Necefai??i??te Hz.Aliai??i??nin tA?rbesinde tA?rbedarlAi??k hizmeti vermiAYtir.
Virani; Balkanlarda Demir Babaai??i??dan babalAi??k icazeti almAi??AY, Hz. Ali tutkusunu dile getiren Ai??ok sayAi??da AYiir yazmAi??AYtAi??r.
BazAi?? araAYtAi??rmacAi??lar, yazAi??larAi??nda Viraniai??i??nin aruz vezni ile 300ai??i??e yakAi??n AYiir sAi??ylediAYini ve koca bir divan oluAYturduAYunu bildirerek Ozanai??i??Ai??n az Ai??ok Ai??AYrenim gAi??rmA?AY olduAYunu belirtirler.
Viraniai??i??ye gAi??re, evrende ve bA?tA?n nesnel varlAi??klarda gAi??rA?nen Hz. Aliai??i??dir.
PAi??R SULTAN ABDAL (16. yA?zyAi??l)
Pir Sultan Abdalai??i??Ai??n 1500 yAi??llarAi??nda doAYduAYu tahmin ediliyor. DoAYduAYu yeri ise kendisi AYiirlerinde, ai???Benim AslAi??m Horasanai??i??dan Hoyai??i??dandAi??rai??? diyerek belirtiyor.
AsAi??l adAi?? Haydar olan Pir Sultan Abdalai??i??Ai??n Sivasai??i??Ai??n YAi??ldAi??zeliai??i??ne baAYlAi?? Banaz KAi??yA?ai??i??nden olduAYu sAi??ylenir. Pir Sultanai??i??Ai??n yaAYamAi?? Alevi BektaAYi toplumunun sAi??ylencelerine dayanAi??r.
Aziirlerinden ise Safevi Devleti hA?kA?mdarAi?? Azah Ai??smailai??i??in oAYlu olan Azah Tahmasb zamanAi??nda yaAYadAi??AYAi?? anlaAYAi??lAi??r.
Pir Sultan Abdal, dAi??neminin toplumsal sorunlarAi??na eAYilmiAY, bunlarAi?? kendisine konu edinmiAY, Ai??Ai??kAi??AY yollarAi?? aramAi??AY, yer yer AYiirini sanatAi??nAi?? da bu uAYurda aracAi?? yapmAi??AY bir ozandAi??r. Bu nedenle halkla, halkAi??n sorunlarAi??yla Ai??zdeAYleAYmiAY ve bA?tA?nleAYmiAYtir.
Pir Sultan Abdal, OsmanlAi?? zulmA?ne karAYAi?? Anadolu halkAi??nAi??n sAi??kAi??lmAi??AY yumruAYudur. HaksAi??z gidiAYe ai???durai??? diyen bir haykAi??rAi??AYtAi??r.
KUL HAi??MMET (16. yA?zyAi??lAi??n ikinci yarAi??sAi??)
Kul Himmet; Tokatai??i??a baAYlAi?? Almus ilAi??esinin bugA?nkA? adAi?? GAi??rA?mlA? KasabasAi?? olan VarsAi??l KAi??yA?ai??i??ndendir. 16. yA?zyAi??lAi??n ikinci yarAi??sAi??nda yaAYamAi??AYtAi??r. Kul Himmet bA?tA?n nefeslerinde Hz.Ali, 12 Ai??mamlar ve HacAi?? BektaAY Veliai??i??yi bA?yA?k bir iAi??tenlikle anlatAi??r.
Kul Himmetai??i??in nefesleri de diAYer ulu ozanlarAi??n nefesleri gibi her Alevi ceminin vazgeAi??ilmez nefesleri arasAi??ndadAi??r.
Ai??yi bir tekke ve tarikat eAYitimi gAi??ren Kul Himmetai??i??in, Pir Sultan Abdalai??i??a baAYlAi?? olduAYu, onun Ai??evresinde yetiAYtiAYi, mA?ridi olup Oai??i??nu izlediAYi AYiirlerinde aAi??Ai??kAi??a ortaya Ai??Ai??kar.
Halk ozanlarAi??nda Alevi BektaAYi olmayanlar bile onun etkisinde kalmAi??AY, ona yakAi??nlAi??k gAi??stermiAYtir.
Kul Himmet; tarikat Ai??AYAi??AYAi??nda beliren insan sevgisini HacAi?? BektaAY Veli A?zerinde yoAYunlaAYtAi??rarak nesnel duruma getirmiAY, tanrAi?? kavramAi??nAi?? bir varlAi??k olan insanla Ai??zdeAYleAYtirmiAYtir
